قيام 29 بهمن تبريز
تاريخ معاصر آذربايجان، در كمتر از يك قرن دو نقش عمده در تحولات ايران ايفا نموده است؛ قيام مردم تبريز در دوره استبداد صغير و شكست محمدعلي شاه و قيام 29 بهمن 56 عليه محمدرضا شاه كه هر دو تأثير شگرفي در روند تاريخ معاصر ايران به جا گذاشته است. در بررسي مسير حوادث منجر به پيروزي انقلاب اسلامي، قيام 29 بهمن تبريز اولين حلقۀ زنجيره‌اي بود كه قيام 19 دي قم را به قیامهای پی در پی ایران زمین متصل نمود.
با صلاحديد آيت الله قاضي طباطبايي تصميم بر اين شد، در بزرگداشت چهلمين روز شهداي 19 دي شهر قم، مجلس بزرگداشتی در تبريز برگزار شود. لذا به همين مناسب، جمعه 28 بهمن ماه 1356 اعلاميه‌اي با عنوان دعوت مردم به برگزاري مراسم چهلم شهداي قم در مسجد قزل‌لي و در سطح شهر پخش شد، اين اعلاميه به امضاي 11 تن از علما و روحانيون از جمله آيت الله قاضي طباطبايي، آيت الله غروي، آيت الله قزلجه‌اي، آيت الله انگجی و ... رسيده بود. یکی دیگر از پيش زمينه‌هاي اين قيام را مي‌توان در مسجد شعبان تبريز كه در آن زمان به پايگاه انقلابيون تبديل شده بود، جستجو كرد.
آغاز درگيري:
ساعت 9 صبح روز بهمن 56، مردم جهت شركت در مراسم اربعين در مقابل مسجد قزل لي تجمع كردند و منتظر شروع مراسم بودند، در اين حال، حق شناس، رئيس كلانتري ناحيه شش تبريز دستور داد كه در مسجد را ببندند، وقتی دوباره مراجعه كرده بود ديده بود همچنان مردم در حال رفت و آمدند. اين بار با لحن اهانت آميزي گفت؛ مگر من نگفته بودم درِ اين طويله را ببنديد! مردم كه تاب تحمل اهانت به مسجد را نداشتند، حركت او را بي‌جواب نگذاشتند. جواني از بين مردم بلند شد و به جسارت رئيس كلانتري پاسخ داد. همهمه و سر و صدا در بين مردم بلند شد و مردم به حركت در‌آمدند. در اين هنگام، نيروهاي شهرباني شروع به تيراندازي كردند، محمد تجلايي، اولين شهيدي كه در آن روز به دست سرگرد حق شناس به شهادت رسید. به دنبال اين جريانات، مردم به خروش آمده و جنازه شهيد تجلايي را بالاي دست گرفته و تظاهرات گسترده‌اي را آغاز کردند. حركت مردم به سمت مركز شهر آغاز شد و جوانان پرشور و انقلابي با آتش زدن سينماها و مشروب فروشي‌ها و مقر حزب رستاخيز و بانك صادرات (كه در اختيار بهائي‌ها بوده) خشم خود را نسبت به رژيم بروز داده و با شعار «مرگ بر شاه» و «درود بر خميني» خط قرمزها را شكستند. تمام شهر دست به تظاهرات زد و نيروهاي شهرباني تاب و توان هيچ گونه مقابلهاي را نداشتند. مردم تا مدتي كنترل شهر را از دست مأموران رژيم خارج كردند. حوالي ظهر به دستور "آزموده"؛ استاندار آذربايجان، ارتش وارد عمل شد و با كاميون‌هاي پر از سرباز و تانك‌هاي خود صحنه‌اي خونين به وجود آورد و ده‌ها نفر را به شهادت رساند و صدها نفر را زخمي نمودند.
آمار شهدا و مجرومين:
در برخي منابع رسمي رژيم، از جمله روزنامه كيهان و روزنامه رستاخيز، تعداد شهدا را 6 تا 9 مورد ذكر كرده بودند. بعضي منابع نيز با توجه به ابعاد و وسعت قيام و كشتاري كه نيروهاي امنيتي و مأموران ساواك به راه انداخته بودند، اعتقاد داشتند كه اين تعداد بالغ بر 560 نفر مي‌باشد. همچنين اعلاميه‌اي كه از سوي «اتحاديه انجمن‌هاي اسلامي دانشجويان اروپا» در نهم اسفندماه 1357 منتشر شد، تعداد شهدا را 400 نفر ذكر كرده بودند.
اكثر منابع، تعداد مجرومان حادثه را 125 نفر ذكر كرده‌اند و گفته شده كه در بيمارستان پهلوي» 87 زخمي بستري شده بودند.البته بسیاري از مردم از ترس اينكه مجروحانشان به دست ساواك بيفتد، از انتقال آنان به بيمارستان خودداري كرده بودند.
در مورد تعداد دستگير شدگان آمار و ارقامي بين 504 تا 608 نفر ذكر شده است.
واكنش شخص شاه نسبت به اين قيام:
با توجه به اينكه تبريز از لحاظ جغرافيايي به شوروي سابق نزديك است، رژيم شاه از اين امر سوء استفاده كرد و قيام تبريز را به عوامل خارجي از جمله كمونيسم نسبت داد. البته رژيم براي اثبات اين ادعا، هيچگونه دليلي نداشت و تنها مي‌خواست با استناد به مواردي همچون حكومت سيد جعفر پيشه‌وري و ساير جريانات انحرافي كه در اين منطقه روي داده بود، قيام تبريز را هم شبيه آن‌ها قلمداد كند.
واكنش حضرت امام خميني (ره):
شايد يكي از زیباترین پيام‌هاي امام (ره) نسبت به ملت، پيامي بود كه به مناسبت قيام 29 بهمن سال 56 تبريز صادر كردند، پیامی که آکنده از مهر و لطف ایشان به مردم غیور تبریز بود:
«سلام بر اهالي شجاع و متدين آذربايجان عزيز! درود بر مردان برومند و جوانان غيرتمند تبريز! درود بر مرداني كه در مقابل دودمان بسيار خطرناك پهلوي قيام كردند و با فرياد «مرگ بر شاه» خط بطلان بر جزافه گويي‌هاي او كشيدند! زنده باشند مردم مجاهد عزيز تبريز، كه با نهضت عظيم خود مشت محكم بر دهان یاوهگویانی زدند كه با بوق‌هاي تبليغاتي، "انقلاب خونين استعمار" را كه ملت شريف ايران با آن صد در صد مخالف است "انقلاب سفيد شاه و ملت" مي‌نامند و اين نوكر اجانب و خود باختۀ مستعمرين را نجات دهنده كشور مي‌شمارند...من نمي‌دانم با چه زباني به اهالي محترم تبريز و به مادران داغديده و پدران مصيبت كشيده، تسليت بگويم. با چه بيانی اين قتل عام‌هاي پي در پي را محكوم كنم... .»
قيام 29 بهمن سال 1356، تبريز، يكي از نقاط عطف انقلاب محسوب مي‌شود، در كتب گوناگوني كه پيرامون ريشه‌هاي انقلاب اسلامي نوشته شده،قيام تبريز به عنوان يكي از ريشه‌هاي اساسي انقلاب اسلامي ايران ذكر شده است؛ چون باعث شیوع سنت «چهلم‌ها» در كشور شد و قيام مردمي را از شهري به شهر ديگر سرايت داد و به ترتيب يزدي‌ها، شيرازي‌ها، جهرمي‌ها، كازروني‌ها و نهايتاً همه ايران بهپا خاستند.
این قيام يك ماهيت اسلامي و مذهبي داشت؛ چرا كه خاستگاه آن مسجد بود و ديدگاهش را از مراجع و علما وام گرفته بود. رهبر بزرگوار انقلاب اسلامي، حضرت آيت الله خامنه‌اي در سفر به تبريز، در سخنراني خود در بازار تبريز فرمودند:
«اين تبريز، همان تبريزي است كه نخستين ضربه را بر پيكر شاه بعد از مردم قم وارد كرد و هنوز هم سرآمد مبارزان و مجاهدان است».
تحليلگراني كه روند انقلاب را دنبال مي‌كنند اذعان دارند؛ بيست و نهم بهمن 56 يك نقطه آغازين مردمي براي انقلاب اسلامي در خارج از حوزه قم محسوب مي‌شد. پس از قيام مردم تبريز، سخنرانان و خطبا با بيان آتشين خود، ماجراي تبريز را با شرح و بسط در خور توجه، در همه شهرها پخش كردند و به يك معنا، نخستين الگوي مبارزاتي عرضه شد و با تداوم حماسه‌ها تا 22 بهمن 57، پيروزي انقلاب اسلامي را به ارمغان آورد.
برچسب‌ها:
آمار
وب سایت: